Review SPL Tube Vitalizer

Review

SPL Tube Vitalizer

اُرُد انزابی پور

این محصولِ شرکت آلمانی SPL یکی از پردازشگرهای آنالوگ ویژه­ای است که نام سازنده خود را سر زبان­ها انداخت و با وجود آنکه بیست سالی از تولید آن می­گذرد هنوز هم ابزار مورد تقاضایی می­باشد.  این ابزار در واقع نوع خاصی از Mastering Equalizer است که احتمالا به شکل کمی تصادفی هنگام آزمایش­های ولفگانگ نیومن، طراح و بنیان­گذار شرکت SPL بر روی اکوآلایزرها پدید آمده­است. مبنای کار آن به رفتار آکوستیک-روانی اکوآلایزرها و واپیچش فاز، و نیز برهم کنش فیلترهای آن بر می­گردد. البته دفترچه­ی راهنمای آن پر است از ادعاهایی کمی عجیب و تبلیغاتی، اما این از کیفیت دستگاه نمی­کاهد.

شرکت سازنده، این ایده­ی طراحی را در چند مدل پیاده­کرده که مدل Tube Vitalizer موردِ بررسی ما، کاملترین و گران­ترین آنهاست. اکنون دیگر مدل­های قبلی تولید نمی­شوند و فقط مدل ساده­تر Vitalizer MK2-T و مدل حاضر در اینجا در خط تولید مانده­اند.

مدل Tube Vitalizer دستگاه دو کاناله­ی استریویی است که تقریبا تمام کنترل­های آن برای دو کانال مشترکند بجز تضعیف خروجی و لیمیتر آن. که البته کار را برای کاربرد اصلی آن که مسترینگ برنامه­های استریو است آسان می­کند. این دستگاه از سه فیلتر و دو کمپرسور تشکیل­شده و در حقیقت یک اکوآلایزر استریوی سه باندی است اما شباهت کمی به اکوآلایزرهای متعارف دارد. تنظیم آن خیلی سرراست نیست و باید آن را بخوبی بشناسید تا بتوانید از آن بهره بگیرید. از آن دستگاه­هایی است که فقط یکی دو کار بلندند که انجام بدهند ولی آنها را عالی انجام می­دهند.

دستگاه تشکیل­شده از دو فیلتر Bass و Hi-Mid که با هم و در جهت خلاف هم عمل می­کنند و یک فیلتر Hi که مستقل است و در آخر هم طبقه­ی خروجی را داریم که می­توان بین ترانزیستوری و لامپی انتخاب­کرد. هر کدام از دو طبقه فیلتر یک کمپرسور هم دارند که می­تواند به شکل خاصی و برای مهارکردن اثر فیلتر بکار رود.

هسته­ی اصلی دستگاه تشکیل­شده از فیلتر بم که در حدود 64 هرتز ثابت است و می­توان آن را فقط تقویت­کرد و فیلتر Hi-Mid که فقط می­توان آن را کاهش­داد و فرکانس آن بین 1 تا 20 کیلو هرتز قابل تنظیم است. تمام فیلترها به شکل موازی با سیگنال اصلی متصل شده­اند و برای فعال­کردن باید آنها را به سیگنال اصلی افزود. این کار با تنظیمات Process و Intensity انجام می گردد. با توجه به منحنی­های درک و دریافت ترازصوتی فلچر-مونسون، با افزایش مقدار Process، فیلتر کاهشی Hi-Mid فعال­تر شده و فرکاس­های میانی کاهش مییابند. کنترل Bass هم روی مقدار مناسب تنظیم می­شود تا مقدار باس افزایش­یابد. این ویژگی مهم این دستگاه می­باشد و Vitalizer بر مبنای آن طراحی شده­است. نمی­توان فقط باس را افزایش­داد و افزایش باس متناظر با کاهش فرکانس­های میانی می­باشد.

شکل یک

شکل یک تنظیمات روی صفحه دستگاه را نشان می­دهد. سمت راست کنترل­های مربوط به طبقه خروجی و سمت چپ مربوط به پردازش هستند. کنترل­های پایین سمت چپ مربوط به فیلتر بم و بالا مربوط به فرکانس­های زیر می­باشند.

با افزایش کنترل Process تاثیر دستگاه شنیده می­گردد که کاهش فرکانس­های میانی و افزایش خفیف فرکانس­های بالاتر از آن است که فرکانس­شان توسط کنترل HI-Mid انتخاب می­گردد. با تغییر کنترل Bass از حالت صفر به طرفین، می­توان تاثیر باس را افزایش داد. به سمت چپ (Soft)، باس پُر و سنگینی بدست می­آید که عموما مفیدتر است و به سمت راست (Tight)، باس کوبنده تر و خشک­تری که در موارد کمتری بکار می­آید. هر چه فاصله از حالت صفر بیشتر شود تاثیر افزایش باس هم شدیدتر است که البته این متناسب است با تنظیم Process. یعنی اگر Process در حالت صفر باشد باس تغییر نمی کند. نکته اینجاست که هر چه Process  بیشتر و باس هم بیشتر شود، البته تاثیر باس بیشتر شده اما کاهش فرکانس­های میانی هم بیشتر می­شود (شکل دو). یعنی نمی­توانید بدون کاهش میدرنج، باس را بیشتر کنید. این نکته، به نظر من کارایی این دستگاه را محدود می­کند. گرچه این ایده در برخی موارد خیلی خوب عمل می­کند ولی نه همیشه، و برهم کنش تنظیمات  Tube Vitalizer، کار با آن را پیچیده ­کرده­است.

شکل دو

فیلتر باس در حالت عادی از شبکه مقاومت و خازنی R-C تشکیل شده ولی یک فیلتر سیم پیچ و خازن L-C هم موجوداست که با فشردن کلیدی، جایگزین فیلتر R-C می­گردد که تاثیر قویتر و پُرتری دارد زیرا وجود دو المان حساس به فرکانس، درجه فیلتر را بالابرده و آن را متمرکزتر می­کند.

سپس یک کمپرسور از نوع VCA (به کمک آی سی 4301 ساخته شرکت THAT) وجود دارد که اندازه­ی افزایش فرکانس­های بم را مهار می­کند. نسبت فشرده­سازی و زمان­های فراز و فرود آن، خودکار تنظیم می­گردد و فقط مقدار کمپرس به کمک پیچ تنظیم Bass Comp. قابل انتخاب است.

در ردیف بالای سمت چپ، کنترل­های فیلتر فرکانس بالا قرار دارند که یک فیلتر شیب­دار (Hi-Shelving) افزایشی است (شکل سه). با افزایش Intensity، دامنه فرکانس­های بالا افزایش می­یابد و تنظیم High Freq. آن را تیون می­کند. سپس یک کمپرسور هم در اینجا قرارداده­شده که آن هم از طراحی آنالوگ مشابه کمپرسور باس استفاده می­کند و بدور یک آی سی 4301 ساخته شرکت THAT طراحی شده­است.

شکل سه

بنابراین روش بکارگیری Tube Vitalizer تا اینجا بدین­گونه است که: بعد از فعال­کردن کلید Process، پیچ تنظیم Process را زیاد کنید و همزمان مقدار باس را به یکی از دو سو (بسته به نوع باس که می­پسندید) تغییر دهید تا تاثیر باسی که می­خواهید بدست آید. نوع فیلتر بم را هم انتخاب کنید. اکنون فرکانس­های میانی نیز تغییر کرده­اند. مید رنج کم­شده و فرکانس­های بالاتر، کمی افزایش یافته­اند. فرکانس Hi-Mid را تغییر دهید تا محدوده­ی دلخواه بدست­آید. (البته گاهی بدست نمی­آید!) این کار سبب می­شود که گاهی با وجود افزایش بم، تاثیر خواننده و سازهای میدرنج کم شود. برای جبران می­توان از فیلتر فرکانس بالا که در ردیف بالا قرار دارد کمک­گرفت. Intensity را افزایش دهید تا حضور خواننده برگردد (گاهی برنمی­گردد!) و اگر مناسب نبود High Freq. را تنظیم کنید تا جای مناسب پیدا شود. اگر سین­های خواننده یا اصوات بسیار زیر، زیاد شدند، از کمپرسور فرکانس بالا کمک بگیرید تا مهار شوند. اینجا نیز می­توانید بین فیلتر R-C و L-C یکی را انتخاب کنید. به گوش من در اکثریت قریب به اتفاق موارد، فیلترهای L-C مناسب­تر هستند.

در انتهای سمت چپ، کنترل Drive قرار دارد که اندازه ی سیگنال ورودی را تنظیم می­کند. با افزایش آن، پردازش شدیدتر و با کاهش آن پردازش خفیفتر می­گردد. من معمولا آن را روی حالت صفر نگاه می­دارم. گاهی هم کم­کردنش، صدای ملایم­تری بدست می­دهد.

سپس طبقه­ی خروجی را داریم که می­توان آن را بین خروجی ترانزیستوری و لامپی انتخاب­کرد. خروجی ترانزیستوری، کاملا تمیز و شفاف است و کیفیت خیلی خوبی دارد. خروجی لامپی از سه لامپ تشکیل­شده که یکی­شان به عنوان طبقه­ی تفاضلی بکار رفته­است و تاثیر استریو را کمی افزایش می­دهد. دو پیچ تنظیم برای کاهش تراز خروجی هر کانال به طور مستقل وجوددارد تا دستگاه بعدی واپیچیده نگردد. اگر تراز سیگنال در مسیر سیستم شما، صحیح باشد معمولا نیاز به کاهش این­ها وجود ندارد. اما می­توانید درایو ورودی را افزایشداده و این تنظیمات را متناسب با آن کاهش­دهید تا صدای خشن­تری بدست بیاورید. همچنین می­توان خروجی را روی حالت لیمیتر گذاشت. در این حالت، یک لیمیتر لامپی و دیودی به خروجی اضافه می­شود. در حقیقت لامپ­ها به حالت محدودکننده می­روند و صدا کمی خفه می­شود. گرچه این حالت ممکن است برای کوبه­ای­ها و درامز مناسب باشد برای کل میکس معمولا مناسب نیست. برای Sub-Group درامز و کوبی­ها آن را امتحان کنید.

شکل چهار

دو عدد اندازه­گیر عقربه­ای هم برای مشاهده تراز سیگنال­های ورودی و خروجی تعبیه شده­اند. پشت دستگاه بسیار ساده است و فقط شامل کانکتورهای XLR ورودی و خروجی و اتصال برق به دستگاه می­باشد. همچنین یک کلید Ground-Lift برای قطع حلقه­ی زمین قرار داده­شده که در صورتی که هام برق شهر را شنیدید آن را بکار ببرید. در سیستم­هایی که بدرستی سیم­کشی شده­اند، این تنظیم باید غیر فعال بماند.

آزمایش دستگاه:

همانطور که گفتم این دستگاه پیچیده­ای است و کارکردن با آن به کمی مهارت نیاز دارد. کلید اصلی بدست آوردن نتیجه، استفاده­ی خفیف و حداقلی از Vitalizer است. با عدم توجه، ممکن است تنظیمات را شدیدتر از میزان مناسب درنظر گرفته و به آن عادت کنید و پس از آنکه کار پایان یافت متوجه پردازش بیش از حد، شوید.

تاثیر مثبت افزایش بمی که من از این دستگاه بدست می­آوردم با ابزارهای دیگر و بخصوص نرم­افزارها به راحتی میسر نیست و همچنان فرکانس­های بالای ابریشمی و ظریف آن. اما این به قیمت از دست­دادن میدرنج تمام می­شود. به کمک فیلتر فرکانس بالا می­توان کمی از آن را بازیافت­کرد ولی نه کاملا. برهمکنش تنظیمات گاهی اعصاب خردکن می­شود. زمان­هایی هست که شما فقط می­خواهید که باس را تقویت­کنید و چه ابزاری بهتر از Vitalizer. اما نمی­خواهید که مید رنج تغییر کند مخصوصا در موسیقی راک و موسیقی آکوستیک که بر خلاف موسیقی پاپ، تغییر در مید رنج سبب غیرطبیعی­شدن صدا می­گردد. اینجا­است که Tube Vitalizer سرناسازگاری می­گذارد. اما اگر به اندازه­ی خفیفی آن را تنظیم کنید و تاثیر ملایمی را بخواهید عالی عمل می­کند.

خروجی لامپی Tube Vitalizer خیلی خوب عمل می­کند و من تقریبا همیشه آن را به خروجی ترانزیستوری ترجیح می­دهم. کیفیت صوتی آنالوگ آن عالی است و من فقط به کمک آکوآلایزر Manley Massive Passive توانستم که صدای آن را تقریبا بازتولید کنم که زمان بسیاری هم صرف تطبیق آنها کردم. باید بیاد داشت که بهای Massive Passive سه برابر بهای Tube Vitalizer است! البته Massive Passive بسیار منعطف­تر از Tube Vitalizer می­باشد.

باید توجه داشت که Tube Vitalizer بدرد هرکاری نمی­خورد و موارد زیادی نیست که بکار بیابد. اما وقتی بدرد آهنگی بخورد عالی عمل می­کند. کارکردن با آن حوصله و دقت فراوان می­خواهد و باید به نحوه­ی عملکرد آن کاملا آشنا باشید. این ابزاری است که کاربران پَر و پا قرصی چون باب لودویگ کبیر! (مهندس مسترینگ Bob Ludwig) دارد.